Paasgebruiken

Datum publicatie: maart 2022

Over eieren rapen en klokken die naar Rome vliegen

Rita Dries

Voor christenen is Pasen het belangrijkste traditionele feest. Het paasfeest herdenkt de verrijzenis van Christus, een fundamenteel geloofsgegeven. Pasen valt altijd in de lente maar niet op een vaste datum. De eerste zondag na de volle maan die volgt op de astronomische lente is paaszondag. Net zoals bij andere feesten zijn ook rond het paasfeest heel wat liturgische en folkloristische gebruiken en rituelen gegroeid die hun oorsprong vinden in de lente. Een van de meest bekende en meest verspreide is voor kinderen het zoeken naar paaseieren. Ieder van ons herinnert zich het versje

Bim Bam Beieren

de klokken brengen eieren

Bim Bam Bom

de kinderen juichen erom.

Guido Gezelle (1830-1899), een van onze belangrijkste dichters en meest verdienstelijke volkskundige verklaart het zo: Pasen komt gemeenlijk bij ons omtrent de tijd dat de natuur ook weer uit de slaap en de schijnbare dood verrijst. Het ijs is gesmolten, ’t sap komt in de botten, de vogels zoeken een nest en beginnen te leggen. Het blij gekakel en ’t gekraai van de hoeders vermengelt aangenaam met de klank van de weergevonden klokken … Pasen is de eiertijd. Daarom zingt men: ‘Kinderkes staat op en eet een ei. ’t Is bij de Mei, ’t is Pasen!

Tijdens het pontificaat van Gregorius de Grote (590-604) werd onthouding van vlees en zuivelproducten, dus ook eieren, tijdens de vasten ingevoerd. De vasten duurt 40 dagen en bestrijkt de periode van Aswoensdag tot Pasen. In de vroege middeleeuwen werden die vastenregels strikt opgevolgd. Eieren werden daarom gedurende de hele vastenperiode bewaard en pas met Pasen opgegeten waarbij de oudste eieren die niet meer geschikt waren voor consumptie gekleurd werden en dienst deden als versiersel.

Volgens de katholieke traditie worden paaseieren door de klokken van Rome gebracht. Het verhaal wil dat ze na het luiden tijdens het Gloria in de Mis op Witte Donderdag naar Rome vertrekken. Daar worden ze gevuld met chocolade eieren en door de paus gezegend om op Paaszondag terug te keren en de meegebrachte eieren uit te werpen in tuinen en parken. Getuige hiervan het verhaal over het kleine kerkklokje van Zevendonk dat voor de eerste maal naar Rome vertrok. Verteld wordt dat de Duitse protestanten het katholieke verhaal over de klokken niet genegen waren en daarom de paashaas ingevoerd hebben. Hij schildert en versiert eieren en verstopt ze op paaszondag in tuinen en parken. Via de Nederlandse protestanten die dit verhaal overnamen kwam de paashaas naar onze streken. De klokken van Rome komen overal op hetzelfde tijdstip, maar voor de paashaas ligt dat anders: al naargelang de regio arriveert hij op Palmzondag, Witte Donderdag, Pasen of ergens in de vasten. Ook de plaats van de verstopte eieren verschilt nogal eens: soms enkel in de tuin, soms enkel binnenshuis of op beide plaatsen. Stoute kinderen worden soms gestraft: zij krijgen geen eieren maar hazenkeutels.

Het verstoppen van eieren stamt uit de Germaanse traditie om eieren, als symbool van vruchtbaarheid, tijdens het voorjaar in akkers te begraven zodat deze akkers voor een goede opbrengst zouden zorgen. Het kleuren van de eieren gebeurde door ze te koken in water verrijkt met natuurlijke producten zoals bladeren of vruchtensappen zoals van rode biet en uienschillen. Chocolade was een luxeproduct dat pas na de tweede wereldoorlog zijn intrede deed. Aanvankelijk werden alleen natuurlijke eieren verstopt.

De eerste vermelding van een soort paasboom is gevonden in een lokale krant in Amerika, The Reading Eagle uit 1876. Het betrof hier een bundel  sparrentakken die volhingen met onder andere beschilderde eieren en veel weg hadden van een kerstboom. Het versieren van een paasboom, bij ons meestal bestaand uit krulhazelaartakken versierd met gekleurde paaseieren, is slechts de laatste decennia in onze streken ingevoerd. Ook dit gebruik komt vermoedelijk overwaaien uit Duitsland en verwijst naar de heilige boomcultuur van onze voorvaderen, de Germanen. Zij verzamelden bij een heilige boom om te bidden of te offeren.

Zijn Pasen houden is een belangrijk christelijk gebruik dat sinds de ontkerkelijking in onze streken sterk afneemt. Na een bezinningstijd van 40 dagen gaat men te biechten, doet men penitentie voor de eerder bedreven zonden en gaat men tijdens de paasmis te communie. Wie oud genoeg was ging vroeger op zijn paasbest gekleed naar de paasnachtmis. Hier werd het hele lijdensverhaal van Jezus voorgelezen en werd via gebed en samenzang de verrijzenis van Christus gevierd. Vandaag is het aanvangsuur van deze dienst vervroegd en wordt ook op paaszondag een feestelijke dienst opgedragen.

Op het menu van het paasontbijt stonden steevast paaseieren, al dan niet van chocolade. In sommige gezinnen werd zelfs een wedstrijdje eieren eten georganiseerd. Bij feesten hoort nu eenmaal overvloed.

                                                                            Postkaarten Willy Dewinter

Bibliografie

Geybels, Hans. Heiligen en tradities in Vlaanderen, lente en zomer. Davidsfonds 2017.

https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/feestdagen/127240-pasen-de-betekenis-en-de-gebruiken

Paasei - Wikipedia