Telefoneren vlak voor WO II

Datum publicatie: maart 2021

Een telefoonboek van 1939-1940 (Deel 1)

Erika Wouters en Gil Tack

Het begon met een gift van ons lid Basiel Cavents aan Erika Wouters. Hij had een telefoonboek uit 1939/1940 bewaard en vermoedde dat Het Bezemklokje daar nog relevante informatie zou kunnen in vinden. Basiel overleed enkele jaren geleden, maar behoorde tot onze oudste leden en werkte mee aan drie artikelen die in ons ledenblad verschenen: een over de huidevetterij van zijn vader Frans in het ledenblad van mei 2012, over Vitawoef, de kauwbeenderen voor honden, in het ledenblad van september 2012 en een over het uitdoen van de bomen op de de Merodelei in het ledenblad van juni 2018. Postuum is dit zijn vierde bijdrage.

Het Rijkstelefoonboek van 1939 (zie foto 1 onderaan de tekst)

In 1939 telt het Rijkstelefoonboek 2043 pagina’s. In de inleiding staat dat het is onderverdeeld in drie delen: deel I voor de provincie Brabant, deel II voor de provincies Antwerpen, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Limburg, deel III voor de provincies Luik, Namen, Luxemburg en Henegouwen. Dit indeling blijkt echter achterhaald. In werkelijkheid begint het Rijkstelefoonboek met de abonnees van de stad Brussel en 21 omliggende gemeenten zoals Dilbeek, Sint-Gillis en Laken (het Koninklijk Paleis daar kan bereikt worden op de nummers 26 09 94 en 12 09 93). Dit eerste deel beslaat uit 615 pagina’s of een derde van het boek. Daarna volgen de steden en gemeenten van de verschillende provincies in alfabetische volgorde en dus niet geklasseerd per provincie.

Het onderdeel over Turnhout bevat circa 900 telefoonnummers en is te vinden van pagina 1926 tot en met pagina 1931. (zie foto 2 onderaan de tekst)
In dit deel zijn ook de abonnees uit Zevendonk, Ravels, Vosselaar, Oud-Turnhout en Weelde Statie opgenomen. Arendonk, Beerse en Weelde staan afzonderlijk in de alfabetische lijst van de gemeenten.

Zuinige abonnees houden het voor de aankondiging van hun telefoonnummer bij één regel, want dat is kosteloos: het telefoonnummer (niet vet), de naam en beginletter van de voornaam (vet), de firma- of handelsnaam en, niet altijd, het adres (niet vet). Met opzet hebben wij de manier van noteren (lettertype, volgorde en schikking) letterlijk uit het telefoonboek overgenomen. Er blijkt uit hoe weinig belang wordt gehecht aan eenvormigheid, wat volgens de huidige principes de rust van een tekst ten goede komt.

156 Loos K.,bronsgieter, Prinsenstr., 19².
In dit huis woont momenteel ons lid Paule Van Dael. Zij heeft de oorspronkelijke, door de bronsgieter vervaardigde, maar niet meer reglementaire, koperen brievenbus in art nouveaustijl, behouden. Dit leidt soms tot problemen bij de levering van te grote enveloppen of pakjes. (zie foto 3 onderaan de tekst)

Andere abonnees kijken niet op geld, geven bijkomende informatie en benadrukken tegelijkertijd hun status door hun buitenverblijf te vermelden.

395 Van Beeck, Léon, Warandestr., 58. Van 1 April tot 30 September: Beersse (sic) tel: 110. In de lijst van Beerse wordt hij vermeld als fabrieksvertegenwoordiger. In het ledenblad van december 2013 schreef Het Bezemklokje in een artikel over de Warandestraat dat Van Beeck op de hoek van het huidige ‘t Muurke een winkel had van schoolgerief.

Ook andere personen of bedrijven hebben meer dan een telefoonaansluiting.

40 Verwaest Ch., villa Nazareth, daarnaast nog drie telefoonnummers nl. nr. 291 van zijn woonhuis in de Leopoldstraat 3 en de nummers 68 en 662 van het atelier aan de Nouveau Bassin. Al deze verwijzingen zijn in dit geval en logischerwijs te vinden onder de V.

Een S(emester) achter een nummer betekent dat het een aansluiting met een zesmaandelijks abonnement betreft. Deze letter staat ook bij het telefoonnummer van het buitenverblijf van sommige abonnees.

749 Boone Wwe Jos., Oude Bareel, in Vosselaar (S).

Abonnees worden soms verschillende keren vermeld, meestal met bijkomende informatie.

Bij de A van apotheek vinden we
293 Apotheek Cornil, Eduard, de Merodel., 2, Zeshoek, laborat. Hexa producten.

Ook bij de C staat deze apotheek
293 Cornil, Eduard, apoth. Zeshoek, Laborat. Hexa producten, de Merodel., 2. Op deze locatie is nog altijd een apotheek gevestigd.

APOTHEEK DER KEMPEN. Markt, 20. Elken zondag de ganschen dag open. Tel: 13. Levert alle specialiteiten.

En nog een tweede keer bij de A:
13 Apotheek der Kempen, Notenbaert, Markt. (zie foto 4 onderaan de tekst)

Een spellingstabel in de drie landstalen vooraan in de telefoongids voorkomt Babylonische spraakverwarringen in een tijd dat veel mensen laag geschoold zijn. Voor het spellen van woorden beginnend met een A moeten Franstaligen Arthur, Nederlandstaligen Adam en Duitstaligen Anna gebruiken. Het Bezemklokje spel je met volgende namen: Herman, Eva, Thomas, spatie, Bastiaan, Eva, Zulma, Eva, Martha, Karel, Lodewijk, Omer, Karel, Jan en Eva.

Telefoniste, een belangrijk beroep

In het interbellum en in sommige delen van België nog lang daarna, zijn telefonistes een onmisbare schakel bij het telefoneren. Het beroep wordt van bij het ontstaan bijna uitsluitend uitgeoefend door vrouwen. In Turnhout werken zij in de openbare telefoonkantoren in de Heilig Hartstraat (telefoonnummer 377), in het station en in het postkantoor op de Grote Markt. Daar kunnen klanten die niet over een telefoontoestel beschikken terecht om een verbinding aan te vragen. Deze wordt door de telefoniste gemaakt en doorgeschakeld naar aparte cabines, waar de klanten ongestoord kunnen spreken.
Ook klanten met een eigen toestel bellen niet rechtstreeks. Zij roepen eerst de centrale op, geven de daar aanwezige telefoniste de gemeente en het telefoonnummer van hun correspondent ( het telefoonnummer 6 bestaat zowel in Turnhout als in Beerse) en zij maakt de verbinding. In die tijd houdt iedereen er rekening mee dat de telefoniste op kalme momenten geïnteresseerd meeluistert en niet altijd discreet met de informatie omgaat.

Vooraan in het telefoonboek staat een lijst met automatische kantoren. Dit betekent dat de klant geen beroep hoeft te doen op een telefoniste en zelf aan de slag kan met de telefoonschijf. In Turnhout komen zulke kantoren niet voor.

Een N(acht) achter de naam van abonnees in gemeenten buiten Turnhout betekent dat deze personen ook ’s nachts kunnen bellen of gebeld worden. De telefooncentrale is er ‘s nachts echter niet bemand en de verbinding wordt via de centrale van Turnhout gemaakt. Dit is het geval in

Arendonk: 66 Bastiaens, Fr., dokter in de geneeskunde, Dorpsstr., 53. (N: Turnhout).
Beerse: 64 Bynens Luyckx Vlimmeren (N: Turnhout).
Weelde: 38 Bax, J., molenaar, granen, Pastorijstr. (N: Turnhout).

Geen computerstem, maar een persoon in levende lijve bemant de wekdienst tussen middernacht en 9 uur, weliswaar mits betaling van 1 fr. De sprekende klok kan enkel in het Nederlands worden geraadpleegd in de grote steden Brussel, Antwerpen, Brugge, Charleroi, Verviers, Gent en Luik.

Prijs van de gesprekken

Zonale gesprekken welke ook de duur er van weze, kosten 0,40 fr. Interzonaal is duurder en afhankelijk van het aantal km en de periode dat men telefoneert: tot op 20 km afstand speelt het tijdstip geen rol en is de prijs 0,80 fr. Tussen 20 en 40 km is de prijs 1,20 fr. en is het tijdstip nog steeds niet van belang. Vanaf 40 km wordt wel onderscheid gemaakt. Tot 50 km is de prijs 3 fr. overdag en 1,80 fr. ‘s nachts. Verder dan 50 km betaalt de klant tussen 8 en 19 u 5.00 fr. en tussen 19.00 u tot 8.00 u 3,00 fr. Telefoneren uit een cabine kost zonaal 1 fr., interzonaal is er een supplement van 0,25 fr. Elk gesprek kan na 6 minuten onderbroken worden, waarschijnlijk om lange wachtrijen en -tijden te vermijden.

Bellen naar het buitenland, maar binnen Europa, kost geld: naar Amsterdam 16,35 fr., naar IJsland, de duurste connectie, 261 fr. voor de eerste 3 minuten met daarna een surplus per minuut. Buiten Europa kost telefoneren met Santiago de Chili het meest: 1.137 fr.

Gebruiksvriendelijkheid

Naast een eenvormige manier van noteren ontbreekt ook, zoals we hoger al schreven, een logische, alfabetische klassering van de abonnees. Omdat men niet altijd weet bij welke beginletter je een abonnee kan vinden, wordt het moeilijk zoeken.

Enkel bij de O is de school van het heilig Graf te vinden.
211 Opvoedingsgesticht H. Graf.

Onder de T: 567 Turnhoutsche IJsfabriek, Korte Meermansstraat (sic) 14. Dit bedrijf leverde ijsblokken aan de Turnhoutse cafés om de dranken koel te houden. Later schakelde het over op de productie van roomijs, veranderde zijn naam in For You en week uit naar Beerse. IJs op een stokje werd in Turnhout lang ne foryou genoemd.

Veel abonnees worden genoteerd zonder adres. Dit is goedkoper en in een kleine gemeenschap zoals het Turnhout van 1939 niet nodig. Iedereen kent immers de belangrijke personen en bedrijven en weet waar ze te vinden.

60 Apotheek over kerk O.L.Vr. Middelares.
362 Nat. Bond tot Bestrijding der Tuberculose, in 1939 is tuberculose nog steeds een veel voorkomende ziekte bij gebrek aan antibiotica.
131 Verwaest A. et soeur, dentelles. De zuster wordt niet met haar naam genoemd, een aanwijzing voor het minieme aanzien van vrouwen, ook in een typische vrouwelijke sector.
Ook de belangrijkste papierfabrieken staan zonder adres, maar wel bij de juiste beginletter: 42 Belgica (La), 43 Biermans, 4 en 29 Brepols, met relatief lage telefoonnummers. Ook de banken hebben lage nummers: 58 Banc Société Générale de Belgique, 35 Fivek (Financiële Vennootschap der Kempen), 27 Nationale Bank van België.

Kort maar krachtig en voor ons niet meer te begrijpen zijn volgende vermeldingen: 402 Rovany, 404 Merisco, 769 Pacherchic, 526 Spiers & Son (etabl. B.M.) Gr. Markt. In het ledenblad van juni 2018 ontdekte Het Bezemklokje dat dit laatste bedrijf zich bezighield met het laten rijpen en verdelen van bananen.

In het volgende ledenblad focussen we nog meer op abonnees in Turnhout.

Foto 1: Voorkaft telefoonboek. (Foto Erika Wouters)

Foto 2: Algemene info over de sector Turnhout op pagina 1926. (Foto Erika Wouters)

Foto 3: Brievenbus in brons in art-nouveaustijl in de Prinsenstraat. (Foto Erika Wouters)

Foto 4: Apotheek der Kempen, Markt, 20, p. 1926. (Foto Erika Wouters)